Bosmagie
Een bos is zoveel meer dan een verzameling bomen en struiken. Het is een magische plek. Een plek die zichzelf in leven houdt. Zonder dat daar menselijk ingrijpen voor nodig is, laat staan kunstmest of bestrijdingsmiddelen. Waar alles een functie heeft. Waar alle bomen, struiken en planten samen met de dieren, insecten en het bodemleven elkaar versterken en ondersteunen. Door elkaar in leven te houden. Of … door dood te gaan. Want een bos is een ecosysteem, waar levende onderdelen en niet-levende onderdelen samen kringlopen vormen. Waardoor alles in evenwicht is.
Wat is een voedselbos?
Een voedselbos bouwt voort op deze natuurlijke principes van een ‘gewoon’ bos. Alleen … het is ook een landbouwsysteem. Het voedselbos wordt rationeel en rendabel ontworpen. Zodat het én zelfvoorzienend is, én voedsel levert. Een win-win situatie dus. Alle gewassen en beplanting versterken elkaar. Er ontstaat natuurlijke plaagbestrijding en bestuiving. Daarom zijn kunstmest of bestrijdingsmiddelen niet nodig. De bodem raakt gezonder, in plaats van uitgeput. De natuur kan gewoon zijn gang gaan. Op termijn kan het hele jaar voedsel worden geoogst.
Wanneer iets precies een voedselbos mag heten, daarover verschillen de meningen. Maar de algemene consensus is ongeveer:
“Een voedselproducerend bos van minstens een halve hectare met meerdere lagen aan begroeiing. De mens kiest de beplanting en plant aan. Het bos doet vervolgens, met een klein beetje hulp, de rest.“
Lagen en soorten in een voedselbos
Een voedselbos wordt opgebouwd in verschillende lagen. Hierdoor kan er optimaal zonlicht op alle lagen beplanting vallen, wat belangrijk is voor de fotosynthese. Elke laag bestaat uit een bepaalde groep beplanting, die elkaar onderling versterken. Door de grote biodiversiteit, ontstaat natuurlijke plaagbestrijding en bestuiving. En kan de bodem steeds gezonder worden, in plaats van uitgeput raken. Er worden alleen meerjarige gewassen aangeplant die zorgen voor fruit, noten, wortels, knollen, eetbare bloemen en blad, paddenstoelen en honing. Op termijn kan de opbrengst van een hectare voedselbos groter zijn dan bij traditionele landbouw.
De lagen zijn ongeveer als volgt opgebouwd:
- Bomen met hoge kruinen zoals een walnotenboom of tamme kastanje vormen de hoogste laag (40-20 meter).
- Daaronder lagere bomen, denk aan appels, peren, kersen, krenten en olijfwilg (tot 2 meter).
- Dan een laag met struiken en heesters zoals bessen, framboos, vlier en de dwergkwee.
- Daaronder is de laag van kruidenplanten van inheemse ui-achtigen tot dropplanten en mediterrane kruiden als salie, roomse kervel en rozemarijn.
- Bodembedekkers die de bodem beschermen tegen uitdroging, zoals bosaardbei, tijm, daslook en hondsdraf.
- De klimmers, zoals druiven en hop
- De laagste laag is ondergronds met wortels en knollen, zoals pastinaak. Eetbare zwammen als shiitake zijn ook heel welkom!
Dieren in een voedselbos
In een voedselbos zijn alle soorten vogels, vlinders, bijen en andere dieren en insecten welkom. Niet alleen welkom, noodzakelijk zelfs. Deze dieren hebben een functie. Het ecosysteem zal zorgen voor wat het nodig heeft. De fruithoudende soorten struiken en bomen moeten bestoven worden. Vogels voorkomen een rupsenplaag en padden eten de slakken. Als de mens niet ingrijpt ontstaat er een natuurlijk evenwicht. Een groot net om kersen af te schermen van vogels zul je in een voedselbos dan ook niet zien. Sóms moet een voedselbosbouwer wat sturen. Bijsturen gaat altijd op een milieuvriendelijke manier.
Oogst in een voedselbos
Geduld is een schone zaak. En toch, in onze huidige maatschappij lijkt ergens ‘de tijd voor nemen’ nauwelijks nog acceptabel. Alles kan snel geleverd en gemaakt worden. Alleen: Zo werkt de natuur niet… Als het voedselbossysteem is aangeplant, moet je het zeker vier tot vijf jaar met rust laten. De eerste jaren groeien kleine sprietjes van bomen en struiken tussen onkruid zoals distels en zuring op. Bovengronds lijkt er nauwelijks iets te gebeuren. Maar ondertussen bouwt het (bos)bodemleven zich op, waardoor een gezonde basis voor een langjarig voedselbossysteem kan ontstaan.
Vanaf het vijfde jaar gaat het snel. Boompjes schieten ineens meters per jaar de lucht in. De bessen en frambozen beginnen serieuze oogsten te geven. In de jaren daarna gaat het voedselbossysteem exponentieel groeien. Ook komen de eerste nieuwsgierige vossen, hermelijnen en bijzondere vogelsoorten, wellicht om er te komen wonen. Na het vijfde jaar ontstaan er kilo’s en kilo’s aan oogst.
Om de ‘tussentijd’ toch wat te overbruggen heeft Voedselbos Lingehout ook een biologische tuinderij om vanaf 2022 groente en fruit te leveren.
Wat is de positieve impact van een voedselbos?
Een voedselbos heeft positieve impact. Zo levert het ecologische diensten zoals het herstellen van de biodiversiteit en het verbeteren van de bodem. Koolstof en stikstof worden vastgelegd in de bodem. Een bos beschermt ook tegen stormen, filtert water en houdt dat goede water vast. Een bos functioneert ook als een geluidswal en filtert fijnstof uit de lucht.
Een voedselbos kan ook sociale diensten leveren. Het is een ontmoetings- en recreatieplek, een plek om even de drukte van alledag te vergeten. Om over en van de natuur te leren.
Meer weten over voedselbossen?
Kijk dan dit leuke filmpje van Het Klokhuis over een voedselbos.
Of deze animatie van Stichting Voedselbosbouw Nederland.
Bronvermelding: Deze tekst is mede tot stand gekomen dankzij de websites van Stichting Voedselbosbouw Nederland en Voedsel uit het bos.